ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਣ ਵਾਲੇ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਏਜੰਡੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਬਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਜੀ ਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨੂੰ ਘਾਹ ਵਿੱਚ ਲੁਕੇ ਹਰੇ ਸੱਪ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੱਬੇਪੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਪ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਤਰਨਾਕ ਦੱਸਿਆ ਸੀ।
ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਨੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ, ਓਨਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮਿਉਨਿਸਟ ਵਿਦਵਾਨ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ( ਧਨੰਜਯ ਕੀਰ, ਡਾ.ਆਂਬੇਡਕਰ-ਲਾਈਫ਼ ਐਂਡ ਮਿਸ਼ਨ, ਸਫ਼ਾ 301) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਰਿਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਵਿਧ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਗੂੜ੍ਹ ਚਿੰਤਨ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੁਰੀ, ਆਰਥਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ (ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦ੍ਰ ਮਿੱਤਲ, ਸਾਮਯਵਾਦ ਦਾ ਸੱਚ, ਸਫ਼ਾ 90)
ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਫੀਮ ਦੀ ਪੁੜੀ ਕਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਕੁੱਝ ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੰਭਵ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਧਾਂਤ ਵਰਗ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਅਤੇ ਆਚਾਰਹੀਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਉੱਤੇ ਤਿੱਖੇ ਪ੍ਰਹਾਰ ਕੀਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਦ੍ਰੋਹੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਜੰਟ ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਵਸਰਵਾਦੀ, ਅਲਗਾਵਵਾਦੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਰਥਕ ਦੱਸਿਆ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵਿਚਲਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਗੋਂ ਉਤਸੁਕਤਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਰਹੇ।
ਸ਼ਾਇਦ ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਜੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਪਲੱਬਧੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਉਪਲਬਧੀ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਣਾ ਰਹੀ। ਸੰਘ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਦੱਤੋਪੰਤ ਠੇਂਗੜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਡਾ. ਆਂਬੇਡਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂਜੀ ਗੋਲਵਲਕਰ ਸਵਰਣ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਹਨ, ਉਂਜ ਹੀ ਮੈਂ (ਆਂਬੇਡਕਰ) ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਰ ਬਣਕੇ ਖੜਾ ਹਾਂ। (ਦੱਤੋਪੰਤ ਠੇਂਗੜੀ ਸੰਕੇਤ ਰੇਖਾ, ਸਫ਼ਾ 287-88)
ਉਹ ਪੁਣੇ ਦੇ ਸੰਘ – ਸ਼ਿਵਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਸੰਘ ਦੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਛੁਆਛੂਤ ਮੁਕਤ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਵਿੱਚ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ (ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ) ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੁਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਘ ਦੀ ਪੱਧਤੀ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਹੈ।
ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ । ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਕਰਸਵਾਦ ਨੂੰ ਧਰਮਵਿਹੀਨ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹਵਿਹੀਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦਾ ਕੱਟਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਟੀਚੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਆਂਬੇਡਕਰ ਜੀ ਦਾ ਠੋਸ ਮਤ ਸੀ।
( ਧਨੰਜਯ ਕੀਰ, ਡਾ.ਆਂਬੇਡਕਰ-ਲਾਇਫ਼ ਐਂਡ ਮਿਸ਼ਨ, ਸਫ਼ਾ 282 )